Vooruitlopend op de viering van 75 jaar bevrijding heeft de Historische vereniging uit gepubliceerde tekstfragmenten grotendeels uit de Kwartaalbladen van de Historische vereniging een verslag gemaakt.
Dit komt uit de kwartaal bladen van: De jaren 1940-1945 in Nieuwleusen (1995 en 2015) en, Ze waren van honger gegaan (2007).
De bevrijding van Nieuwleusen
Nieuwleusen is op vrijdag 13 april 1945 bevrijd door het 10e peloton van het Toronto Scottish Regement, die behoorde tot de grote 2e Canadese Divisie. Voorafgaand aan de grote legereenheden werden verkenningseenheden vooruit gestuurd om af te tasten wat de sterkte van de Duitse bezetters was. Dat gebeurde overdag. ’s Avonds trokken ze zich terug achter de eigen hoofdlinie nabij Lutten en Hardenberg. Ruim een week hadden Dedemsvaart en Balkbrug’s nachts eenzelfde ‘niemandsland’ situatie als Nieuwleusen.
De Duitsers boden voor hun definitieve aftocht op knooppunten van wegen zo lang mogelijk verzet en vernietigden bruggen om de opmars van het Canadese leger te bemoeilijken.
Zaterdag 7 april hebben Ondergrondse Strijders uit Balkbrug de NSB-burgemeester Van Arkel van Nieuwleusen en Avereest naar Balkbrug gelokt en bij De Polle gevangen genomen. Hij is overgebracht naar Kamp Erika bij Ommen.
’s Avonds ging Brug 6 de lucht in en om half negen ging ook de Ommerdijkerbrug (Backxlaan) er aan.
Foto: Kerkenhoek aan het Oosteinde, Rest Cafe de Viersprong.
In de late avond landden er Franse parachutisten, o.a. een op het voetbalveld, verschillende bij het Zandspeur en rond de Dedemsvaart, o.a. in de boomgaard van de boerderij bij Huize Rollecate. De bewoners hebben de mensen niet gezien maar wel de parachutes, die 's morgens in de vruchtbomen hingen. Later hoorde men dat ze gedropt waren ter ondersteuning van de ondergrondse, die was gelegerd in de Staatsbossen bij Staphorst en dat onbedoeld een deel van hen te zuidelijk, bij Nieuwleusen, terecht waren gekomen.
Zondag 8 april: ’s Morgens kwam een Duitse vrachtwagen met Grüne Polizei bij de Union Rijwielfabriek fietsen halen.
Maandag 9 april werd in Balkbrug een noodbrug aangebracht. Pantserauto’s kwamen toen tot Brug 6. ’s Middags werd Brug 6 weer gerepareerd. Diezelfde middag zijn er via de Vinkenbuurt pantserauto’s in Nieuwleusen geweest en hebben vijf Duitsers krijgsgevangen gemaakt, die hier al een hele tijd zaten als bezetting van een luisterpost (tegenover het Molenpad, nu zwembad en sportvelden).
Dinsdag 10 april reden tegen 11 uur in Den Hulst een stuk of acht pantserwagens voorbij in de richting van station Dedemsvaart (nu viaduct over spoorlijn Zwolle-Meppel). Nabij het station werden enkele Duitsers gevangengenomen. Foto onder, Station Dedemsvaart met kogelinslagen.
Ook zijn er een stuk of acht pantserwagens via de Vinkenbuurt naar Nieuwleusen gereden en verder het Westeinde in. Een dag eerder was geconstateerd dat op het Westeinde 198 nog vijf Duitse soldaten aanwezig waren in het bezit van pantservuisten. Vanuit de omgeving van de Hoevenbrug konden ze ook de grindweg naar Dalfsen bestrijken. Omdat de Canadezen dachten dat er nog Duitsers in de boerderijen zaten zijn er zes beschoten en in brand geraakt. De bewoners, door het verzet gewaarschuwd, wisten te vluchten en hun leven te redden. Een oudere bewoner wilde niet vertrekken en is omgekomen.
Foto boven: De Canadezen op het Oosteinde waar nu de parkeerplaats van de appartementen "Kerkenhoek" zijn.
‘s Middags werd begonnen met het repareren van de Ommerdijkerbrug.
’s Avonds trokken de Canadezen weer terug naar Balkbrug enn ’s nachts trokken de Grünen nog een keer op verkenning uit.
Woensdag 11 april. ’s Morgens kwamen de pantserwagens weer langs. Enkele oudere jongens werden gevraagd om op verkenning te gaan.
Donderdag 12 april. In Balkbrug trokken vanuit de richting Ommen aaneengesloten colonnes richting Hoogeveen.
’s Morgens zaten er weer Duitsers o.a. gewapend met een tank in het Westeinde. De Canadezen lagen voorde school in het Oosteinde in stelling. Gevechten zijn er niet geleverd. De Duitsers zijn later weer weggetrokken richting Dalfsen.
De bezetting bij Brug 6 was ’s morgens weer weggetrokken naar Balkbrug en de brug werd daarna bewaakt door de NBS (Ned. Binnenlandse Strijders). Grote schrik toen die ’s avonds ook werden teruggeroepen naar Balkbrug.
Vrijdag 13 april. De Rollecatebrug, inmiddels weer hersteld, was weer opgeblazen door de Duitsers, maar niet onherstelbaar. Tegen tien uur kwam er een groep Canadezen als bezetting in de Kerkenhoek. In Den Hulst stelden zich vijf lichte tanks op bij Theresia. Deze hadden de opdracht deze streek tot aan het Zwartewater te zuiveren van Moffen.
Het bericht kwam binnen dat Dalfsen was bevrijd en de Canadezen gingen vanuit Ommen daar naar toe. De Duitsers hadden zich teruggetrokken achter de Vecht en de brug bij Berkum opgeblazen.
Zo af en toe zag je een patrouille NBS-ers terugkomen met een paar krijgsgevangenen Duitsers.
Om half zes kwam het bericht dat om zes uur de officiële bevrijding zou ingaan. .
Vrijdag 13 april 1945. Om zes uur ’s avonds werd Nieuwleusen door de bevelhebber van de Canadesen officieel bevrijd verklaard.
Een grote menigte trok naar de Kerkenhoek. Onder het gelui van de klok der Herv. Kerk werd voor het Gemeentehuis een erewacht van de B.S. opgesteld...) en door Van Weerd (meester Oldenbeuvink) en Van Beek (meester J. van Aarts) de vlag gehesen, met een toespraak door Van Weerd voor een grote menigte toehoorders. Na het zingen van het Wilhelmus kon iedereen zich aan de herkregen vrijheid wijden.
Het was een schitterend gezicht al die vlaggen en mensen met oranje petten, mutsen e.d. te zien feestvieren en te stoeien met de Canadezen. Wel was de verordening om acht uur binnen te zijn nog van kracht en was er geen alcohol om de feestvreugde ten top te voeren. Leve de Koningin!!!”
Zaterdag 14 april werd de schoonmaak ingezet. De bevolking hield zich stipt aan de uitgevaardigde bepalingen en heeft zich ordelijk gehouden. De bezetting die in de Kerkenhoek was gekomen en de opdracht had de zaak te zuiveren is 14 april ’s morgens weer vertrokken.
Bij café Schoemaker (nu De Viersprong) in de Kerkenhoek werd een tafeltje geplaatst. ’s Avonds kwam daar een radio op te staan die werd afgestemd op Radio Oranje. Er kwamen veel mensen om naar de laatste berichten te luisteren.
De brug over de Vecht bij Berkum was opgeblazen evenals de brug bij de Lichtmis. Ongelooflijk zware (Sherman) tanks reden heen en weer langs de Dedemsvaart en ploegden de straat helemaal om. Het was een ontzaggelijk grote colonne welke uit de richting van Raalte kwam, bij Dalfsen over de heel gebleven Vechtbrug trok, over de hessenweg langs de Vecht richting Berkum ging en via het Lichtmiskanaal over de Meeleweg, die ook totaal stuk gereden werd, naar de zuidkant van het kanaal helemaal tot Brug 6 doorreed, daar het kanaal overstak en weer aan de noordkant van het kanaal terugging naar de Lichtmis ging en vandaar in de richting van Meppel verder trok. De lichtere wagens reden al via De Meele naar de bruggen bij de Rollecate en Sluis 3 en vandaar richting Lichtmis en Meppel.
Toen bij de Lichtmis een Baileybrug over de Dedemsvaart was gelegd, ging alles daar meteen rechtdoor naar Meppel. Al snel stond de weg van Plankenloodsje tot aan de Lichtmis vol met tanks, auto’s e.a.
Foto: Burgermeester Backx
Dinsdag 24 april keerde burgemeester Backx terug naar Nieuwleusen. Een grote menigte had zich voor het gemeentehuis verzameld en verwelkomde hem met een driewerf hoera. Leden van de NBS hingen hem de ambtsketting om voor hij het gemeentehuis betrad. Via de Raadszaal betrad de burgemeester het balkon. Daar sprak de wethouder Nijboer de burgemeester toe in welgekozen en hartelijke woorden. Na de toespraak van de burgemeester waarin hij zei te hopen dat God hem kracht mocht geven zijn werk in het belang van Nieuwleusen te doen, werd aan de aanwezigen de gelegenheid geboden hem de hand te drukken. Allen stroomden naar binnen.