Vervolg interview met Lammert Likkel

 In deel 1 van dit interview vertelde Likkel over het bedrijf Union en de ontwikkelingen binnen de fabricage van fietsen, deel 2 gaat over zijn werkzaamheden als ontwerper en de rumoerige tijd die Union in 1976/77 meemaakte.

 

 

 

Dat was in 1975.

 

 

De aandrijving liep vanuit een elektrische Philips permanentmagneetmotor van 80 mm rond en 150 mm lang via een poly-V-riem (bestaande uit ca. zes V-snaartjes) naar een vlakke ring die aan de spaken van het achterwiel vastzat. De motor zat boven het achterwiel, tussen de zijplaten van de bagagedrager. 
De poly-V-riem was afgekeken van een wasmachine-aandrijving, want ook de Philips-motor was oorspronkelijk voor een wasmachine ontwikkeld. Ze hadden bij Philips alleen nog niet de elektronica voor de aandrijving gereed. Die hebben ze toen snel voor ons ontwikkeld, het paste in een kastje van 10 x 10 cm. Later hebben we ook nog met Nedap in Groenlo een besturing ontwikkeld, die zelfs in een luciferdoosje te plaatsen was. 

 Dat was op zich heel mooi, maar uiteindelijk is het hele concept gestrand op de ontwikkeling van de accus. Die waren te groot en te zwaar. We gebruikten twee normale startaccus; die hebben een hoog piekvermogen en zijn daardoor snel leeg. Je kon er maar twee uur mee rijden. Er waren wel andere fabrikanten die betere accus wilden ontwikkelen, maar Union was niet bereid om het nodige geld in deze ontwikkeling te steken. Dat was het einde van het hele concept. 
Maar voor het zover was, werd er met de snorfiets een demontratie gegeven op het Binnenhof in Den Haag. Zelfs het televisiejournaal was toen daarbij aanwezig. Kamerleden mochten een ritje op de snorfiets maken. Het was de bedoeling om de wetgeving dusdanig te veranderen, dat je met de snorfiets op gewone fietspaden mocht rijden en dat hij dus niet als bromfiets werd beschouwd. Bromfietsen mochten toen namelijk nog niet het fietspad op.

 

 

20 km per uur, vergelijkbaar met een fiets. De snorfiets reed geluidloos, en als je daarmee in het bos fietsers ging inhalen, keken ze erg verbaasd. Je moest er echt op letten, want mensen hadden het niet in de gaten als je ze naderde.

 

 

Nee, niet echt. Het leek er wel een beetje op, maar ik heb toen een geheel eigen frame voor de snorfiets ontwikkeld, met 20 x 2" wielen.

 

 

Niet langer dan een half jaar.

 

U heeft eind 1974 ook de kinderfietsenserie onder het merk "Polly" ontwikkeld, die door Union gemaakt werd. Waaruit bestond deze serie precies?

 

De serie liep vanaf kinderfietsjes met autopedwielen van 12 1/2" tot aan fietsen met 22"-wielen. Het was een complete serie in aantrekkelijke kleuren.

 

 

De opdracht was om een kinderfietsenserie te ontwikkelen vanaf de jongsten tot aan dertien of veertien jaar. Juist in de kinderfietsenmarkt had Union nooit veel gedaan, en nu wilde men ook die markt in handen krijgen. Dat is met de Polly-fietsen redelijk gelukt, want het was een behoorlijk succes. Union heeft nog tot een paar jaar geleden kinderfietsen onder de naam Polly gemaakt.

 

Maakte Union vóór de Polly-fietsen helemaal geen kinderfietsen?

 

Jawel, ze maakten wel jongens- en meisjesfietsen. Dat waren normale fietsen met iets dunnere buizen en speciale lugs. Maar het begon pas bij fietsen met 16" wielen, en door de kleine aantallen was het tot dan toe niet zeer aantrekkelijk voor Union.

 

Hoe was de prijsstelling van de Polly-fietsen?

 

Het waren vrij redelijke prijzen voor een kinderfiets; ze zaten ongeveer in het midden van de marktprijzen. Rivel was daarin meen ik hun grootste concurrent.

  

Wat weet u nog van de grote brand bij Union?

 

De brand was in de zomer van 1976. Er is toen achteraf veel gespeculeerd over het ontstaan van de brand, ook of het misschien wel brandstichting was. De brand is ongeveer een uur na het sluiten van de fabriek uitgebroken. Toen waren er nog een aantal directieleden aanwezig waaronder de bedrijfsleider en de personeelschef. Het was geen dag als alle anderen, want we hadden net die morgen een ondernemingsraadsvergadering gehad, waarbij we het vertrouwen in de directie hadden opgezegd. De directie haalde in die tijd wel hele rare dingen uit. Ze waren begonnen met de branchevreemde handel, dus de verboden levering aan afnemers die niet bij het CBR waren aangesloten, en er werden andere fabriekjes aangekocht. We waren het vertrouwen in directeur Suur kwijt, en dat was bij de directie behoorlijk ingeslagen.

 

Wat voor consequenties had het als de ondernemingsraad het vertrouwen in de directie opzegde? 

 

Het betekende bijvoorbeeld dat ze geen overwerkvergunningen meer konden krijgen, en ze zaten toen druk in het werk. Ook was het overleg daarmee opgeschort; ze wilden een classificatiesysteem voor het personeel invoeren, en het overleg hierover liep daarmee vast. 
Toen brak dus om half zes 's middags de brand uit. Een kwartier eerder had een van de weinige werknemers die nog op het terrein waren, de bedrijfsleider en de personeelschef uit de oude fabriek zien komen, dus uit dat gedeelte waar daarna de brand uitbrak. Dat was een beetje vreemd en liet achteraf geruchten opkomen. Ook was de brand juist op een plek uitgebroken waar veel brandbaar materiaal opgeslagen was, zoals jasbeschermers. Doordat bij de brand het hele gebouw instortte, kon de brandoorzaak nooit achterhaald worden. 
We zijn als ondernemingsraadsleden later door de politie verhoord, ook omdat we dezelfde ochtend dat conflict met de directie gehad hadden. Maar hoewel door sommigen meteen een mogelijk verband werd gelegd tussen de brand en het conflict tussen werknemers en de directie, bleef het bij speculeren en is de daadwerkelijke oorzaak van de brand nooit boven water gekomen.

 

Van het oude gebouw bleef dus niets over? 

 

Nee, alleen de muren stonden nog overeind. Bovenin het gebouw stond nog een grote, zware lakoven die in z'n geheel naar beneden is komen zetten, waardoor het gebouw helemaal instortte. In de onderste verdieping zat ondermeer het kantoor met de verkoopafdeling, ook daar bleef niets van over.

 

Was het niet een behoorlijke klap voor de onderneming dat ook de kantoren volledig afgebrand waren? Als het waar zou zijn dat de directie het oude gebouw zelf in brand had gestoken, wat voor baat zouden ze daarbij gehad kunnen hebben? 

 

De directie kon daarmee in principe de handen vrij krijgen om branchevreemd te gaan, want de verkoop moest helemaal nieuw opgestart worden. Misschien konden ze zo als smoes opgeven dat ze de hele administratie van hun dealernetwerk kwijt waren en daarom naar andere mogelijkheden moesten zoeken.

 

Maar al die schade die zo'n brand aanricht is toch niet gunstig voor het bedrijf? 

 

Dat weet ik niet. Het grootste gedeelte van het bedrijf zat toen al in de nieuwbouw, de installaties die in het oude gebouw stonden waren niet zo belangrijk meer; en het was natuurlijk allemaal verzekerd.

 

De productie had dus niet veel last van de brand? 

 

Nee, ik denk dat het bedrijf twee of drie dagen stilgestaan heeft, en toen draaide het toch al weer.

 

Hoe ging het na de brand verder. Werd er weer een groot pand op de plek van het oude gebouw neergezet?

 

Nou, dat heeft wel even geduurd. Er is eerst lang gezocht naar de brandoorzaak. Pas daarna is er weer een veel lager pand neergezet, dat ook deels als showroom werd gebruikt. De verkoopadministratie zat ook in deze nieuwbouw, maar die was ondertussen al zo afgeslankt dat ze daar niet meer veel ruimte voor nodig hadden. Er werkten veel minder mensen in de verkoop, ook al omdat het dealernetwerk veel kleiner was geworden.

 

Betekent dat, dat veel dealers uit zichzelf waren weggelopen? 

 

Ja, uit onvrede over het beleid, omdat Union branchevreemd ging.

 

Wanneer waren de branchevreemde leveringen begonnen en waarmee?

 

Ongeveer een jaar eerder, in 1975. Er kwamen in die tijd steeds meer geruchten tot ons dat ze van alles probeerden om eigen ondernemingen onder een anderen naam te stichten. Ze zijn bijvoorbeeld een firma in Emmeloord begonnen, die onder een andere naam fietsen aan Wehkamp ging leveren. De firma bestond in feite uit niet veel meer dan een brievenbus. Ook hadden ze na de brand een fabriek in Hardenberg die voor- en achtervorken maakte. De fabriek was van Union maar werkte ook weer onder een andere naam. Zo waren ze bezig een heel netwerk van bedrijfjes op te zetten waarvan ze zelf de door Union te betalen prijzen konden bepalen.

 

En al die bedrijven waren geen CBR-leden zodat ze konden doen wat ze wilden, terwijl Union op deze wijze probeerde haar handen schoon te houden? (N.B. Het CBR was een kartel voor de hele rijwielbranche dat de markten van de aangesloten leden beschermde en de prijzen hoog hield.) 

 

Ja.

 

Waarom wilde Union op deze wijze de afzet uitbreiden? Was dat vanwege overcapaciteit?

 

Ja, vanwege overcapaciteit, en ook omdat er steeds meer import vanuit Duitsland kwam. Duitsland ging inmiddels een betere fiets leveren voor een lagere prijs. Union wilde ook voor een lage prijs kunnen aanbieden.

 

Hoe heeft zich de ruzie tussen personeel en directie na de brand verder ontwikkeld?

 

Daar heb ik niet meer veel van meegemaakt, ook omdat het meer op het gebied van verkopen lag. In 1977 ben ik bij Union weggegaan, en toen was dat gevecht in volle gang.

 

 In 1977 was er een staking bij Union. Was dat de eerste staking die u daar had meegemaakt?

 

Ja, dat was de eerste en de enige staking bij Union. Het ging om looneisen, maar ook om onvrede over het beleid van Union: de branchevreemde verkopen, wijzigingen in de loonstructuur waardoor mensen harder moesten werken ...

 

Maakten de mensen op de werkvloer zich zorgen vanwege de branchevreemde verkopen? 

 

De mensen in de fabriek niet zo zeer, maar wij als ondernemingsraad wel. De werknemers vroegen wel: "Hoe zit dat nou, wij horen zulke rare geruchten." Ze hoorden verhalen van ontevreden fietsenmakers die aan de fabriek kwamen. De fietsenmakers hadden toen nog nauw contact met de fabriek. Het gaf toch wat onrust over de continuïteit van Union.

 

Hoe lang duurde de staking? 

 

Drie dagen, en toen was er toch wel een overeenkomst. Als gevolg van de staking maakte de oude personeelschef plaats voor een nieuwe, mede onder invloed van de ondernemingsraad en de vakbonden. Deze wissel heeft veel rust in de onderneming gebracht.

 

Hoe was Union als werkgever voor het personeel, en wat voor betekenis had het bedrijf voor Nieuwleusen?

 

De relatie tussen Union en de bevolking van Nieuwleusen was heel hecht. Union was verreweg de grootste werkgever. Er waren hele families die al 40 - 50 jaar en meer bij Union gewerkt hadden. Ik zat ten tijde van de staking ook in de gemeenteraad en moest toen direct bij de burgemeester komen en uitleggen wat er bij Union aan de hand was. 

De staking bracht zoveel bij mensen teweeg, dat wij het ook niet langer dan die drie dagen hadden kunnen volhouden. De buurt sprak de Union-werknemers aan van: "Hoe kun je dat nou doen?"

 

Waarom bent u in 1977 bij Union weggegaan? 

 

Toch wel een beetje uit onvrede. Er werd niet meer in ontwikkeling geïnvesteerd, en daardoor had ik niet meer veel werk. Ik had het daar wel gezien. Wat ik als lid van de ondernemingsraad had meegemaakt, maakte het werk er ook niet leuker op. En een belangrijke reden was ook dat mijn functiewaardering erg laag werd vastgesteld. Pas toen ik al weg was werd mijn functie toch weer hoger ingeschaald, maar toen was het voor mij al over.

 

Hartelijk dank voor dit gesprek.